Śladami domów podcieniowych na Żuławach Wiślanych

    Żuławy to rozległa równina w delcie Wisły a domy podcieniowe to jeden z najbardziej charakterystycznych elementów żuławskiego krajobrazu. Mają po kilkaset lat i są rozsiane po całych Żuławach. W połowie XVI wieku na teren Żuław przybyli osadnicy z Niderlandów. Byli to Mennonici. Uciekali przed represjami w swoim kraju, a Polska jako kraj otwarty i tolerancyjny zaoferowała im skrawek ziemi właśnie na Żuławach. Mennonici byli pracowici. Wykazywali się kunsztem w osuszaniu bagien. Przekształcili podmokłe żuławskie tereny w żyzną glebę. Zbudowali kanały, nasypy i wały no i domy o ciekawej architekturze, które w połączeniu z wcześniejszą, żuławską tradycją budowania podcieni wytworzyły typowe dla regionu Żuław domy podcieniowe. O wyjątkowości tych budowli świadczy podcień, czyli wysunięte piętro oparte na drewnianych filarach. Im bogatszy był właściciel domostwa, tym miał większy podcień. Podcienie przez większość swojej historii pełniły funkcję reprezentacyjną a w praktyce wykorzystywane były jako pokoje letnie, miejsca spotkań modlitewnych lub podręczny magazyn. Pod koniec XVIII wieku większość ziemi na Żuławach Malborskich i Elbląskich znajdowała się w ich rękach. Po II wojnie światowej nastąpiła wymiana żuławskiej ludności. Domy podcieniowe były dewastowane. I niestety takich domów podcieniowych pozostało już niewiele. W ostatnich latach niektórym z nich dano drugie życie ale większość zniknęła bezpowrotnie. Podczas moich wędrówek z aparatem po Żuławach widziałam kilka zachowanych domów podcieniowych np. w Marynowach, Żuławkach, Żelichowie, Nowej Kościelnicy ale i takie w których już nie można mieszkać. Wybrałam te najbardziej ciekawe, wyróżniające się i w kilku zdaniach je opisałam.

Bożena Giorewa

Klub Fotograficzny przy Oddziale PTTK „Ziemi Elbląskiej” w Elblągu

     =====================================================================

1. Dom podcieniowy nr 19 w Marynowach

    We wsi Marynowy znajduje się kilka domów podcieniowych, ale ten nr 19 jest najbardziej okazały i reprezentacyjny. Taka żuławska perełka. Widziałam go pod koniec października. Pięknie wyglądał w tych jesiennych barwach. Zrobiłam kilka zdjęć z zewnątrz a potem udało mi wejść do środka. Dom jest przepiękny. Został zbudowany w 1803 roku przez lokalnego architekta Petera Loewena na zlecenie ówczesnego właściciela posesji Johanna Jacoba Ziemera. Przez kolejne dziesiątki lat przechodził z rąk do rąk, aż po II wojnie światowej trafił w ręce rodziny właścicielki. Ona po wsparciu z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego uratowała ten rodzinny zabytek. Część domu przeznaczyła na własne mieszkanie a kilka pokoi wynajmuje. Tak, że można tu przenocować! A nocleg w takim miejscu z pewnością jest wyjątkowym przeżyciem.

   ======================================================================

2. Dom podcieniowy „Mały Holender” w Żelichowie 

 Dom podcieniowy „Mały Holender” znajduje się przy drodze 502, prowadzącej z Nowego Dworu Gdańskiego na Mierzeję Wiślaną. Został przeniesiony do Żelichowa z oddalonych o kilkadziesiąt kilometrów Jelonek przez znanego żuławskiego fotografa Marka Opitza. Układ przestrzenny domu został odtworzony dokładnie tak, jak było to 300 lat temu. Obecnie w domu mieści się gospoda „Mały Holeneder”, która nawiązuje do tradycji przedwojennej gospody o tej samej nazwie.

======================================================================

 3. Domy podcieniowe w Żuławkach

    W Żuławkach znajduje się kilka domów podcieniowych ale najładniejszy jest dom podcieniowy nr 6 tzw. Danziger Kopf. Jest on jednym z najlepiej zachowanych domów podcieniowych na Żuławach. Powstał prawdopodobnie w XVIII wieku ale w 1825 roku został przebudowany przez budowniczego o inicjałach A.K. na zlecenie właściciela Petera Eppa. Wówczas do wydłużonej ściany budynku dobudowano reprezentacyjny, dwukondygnacyjny podcień, wsparty na 6 masywnych słupach. Od 2016 roku właścicielem domu jest Mariusz Wiśniewski wraz z żoną Katarzyną. W ich domu organizowane są kameralne spotkania i koncerty ale inaczej brama jest zamknięta i trudno jest tam się dostać, żeby zrobić jakieś zdjęcia tego domu „od podwórka”.

    Oprócz domu nr 6 na uwagę zasługuje dom podcieniowy nr 32. Znajduje się przy głównej drodze, w odległości 200 m od domu podcieniowego nr 6. Został zbudowany w 1797 roku dla Corneliusa Froese, a następnie przebudowany w 1851 roku przez Jackoba Dicka. 

======================================================================

4. Domy podcieniowe w Nowej Kościelnicy 

   We wsi znajdują się dwa domy podcieniowe zasługujące na uwagę. Dom podcieniowy nr 50 usytuowany jest w północnej części wsi. Został zbudowany w 1840 roku dla Wilhelma Klaassena, o czym informuje umieszczona inskrypcja budowniczego wraz z imieniem i nazwiskiem właściciela domu oraz datą jego budowy. Jest to konstrukcja drewniana, stojąca na kamienno-ceglanej podmurówce, z ryglową-wypełnioną cegłą wystawką. Wystawkę umieszczoną od frontu wspiera 6 drewnianych kolumn frontowych oraz 4 kolumny boczne i dwie ryglowe ścianki. Przy głowicach kolumn znajdują się dekoracyjne festony przypominające tkaninę.

Drugi dom podcieniowy nr 64 został zbudowany ok. XVIII wieku przez budowniczego o inicjałach P.R.. Na nadprożu widnieje inskrypcja budowniczego wraz z jego inicjałami oraz gmerkiem. Jest to konstrukcja dwukondygnacyjna, stojąca na ceglanej podmurówce. Parter budynku wykonany jest z drewna, a piętro i wystawka w konstrukcji ryglowej. Podcień umieszczony jest od zachodniego szczytu i wspiera go 9 drewnianych kolumn oraz dwie ryglowe ścianki boczne. W 2013 roku dom przeszedł generalny remont.

===================================================================

5. Dom podcieniowy w Stalewie

   Dom podcieniowy w Stalewie wzniesiono w 1751 roku. Obiekt wybudował Jerzy Poeck, dla Michaela Gehrta. Dom jest wyjątkowo duży. Wewnątrz znajduje się 13 pomieszczeń. Podcień w części szczytowej posiada bogaty układ drewnianych regli wypełnionych cegłą. Na podcieniu umieszczono niemiecką rymowaną myśl, która mówi o nadziei właściciela, że kolejne pokolenia będą się domem opiekować.  W połowie XX wieku przeprowadzono gruntowy remont obiektu ale obecnie jest zniszczony i wystawiony na sprzedaż. 

======================================================================

6. Dom podcieniowy nr 17 w Rozgarcie

    Dom stoi w południowo-zachodniej części wsi. Jest zdumiewający ze względu na swój wiek. Wybudowano go w 1749 roku. Data roczna budowy domu została zawarta na niezwykle ozdobnie kutej z żelaza chorągiewce wiatrowej. Konstrukcja domu jest drewniana. Głęboką wystawkę, umieszczoną od frontu, wspiera 6 drewnianych kolumn stojących na kamiennych podstawach oraz ryglowe ścianki boczne zakończone drewnianymi kolumnami. Charakterystycznym elementem domu są szerokie, barokowe drzwi.

=====================================================================

7. Dom podcieniowy w Zwierznie

     W domu podcieniowym nr 28 w Zwierznie obecnie mieści się szkoła. Usytuowana jest w centrum wsi a budynek został zbudowany na przełomie XIX i XX wieku, a następnie rozbudowany w I poł. wieku XX. Powstał w latach triumfującego nazizmu (1936-38). W 1937 roku mieściło się tu schronisko Hitlerjugend. Jest to konstrukcja murowana, z ryglowymi-wypełnionymi czerwoną cegłą szczytami i wystawką. Wystawkę, umieszczoną od frontu, wspiera 6 drewnianych kolumn, stojących na posadzce betonowych schodów.

=====================================================================

                                                     8. Dom podcieniowy w Aniołowie

    Dom podcieniowy w Aniołowie został wzniesiony w 1850 roku, prawdopodobnie dla rodziny Hermannów. Jest to typowa budowla założona na planie prostokąta z trójkątnym, drewnianym podcieniem wspartym na sześciu filarach, stojących na podmurówkach. Po II wojnie światowej dom podcieniowy niszczał lecz parę lat temu został odnowiony i uratowany od ruiny. Obecnie budynek pełni funkcje mieszkaniowe.

=====================================================================

                                                  9. Dom podcieniowy w Kamienniku Wielkim

     Znajduje się tu ogromny, zabytkowy dom podcieniowy z 1787 roku. Kiedyś z pewnością był piękny bo teraz to ruina i już nikt w nim nie mieszka. Patrzyłam na ten dom i wyobrażałam sobie jego świetność w dawnych czasach....

======================================================================

                                                      10. Domy podcieniowe w Łęczach

     W Łęczach znajdują się dwa domy podcieniowe z pocz. XIX wieku. Jeden z nich nr 62 znajduje się w centrum wsi, ok. 3 km od Zalewu Wiślanego. Mam jedno jego zdjęcie w jesiennej scenerii i kilka w zimowej. Drugi dom nr 30 stoi przy drodze Elbląg-Tolkmico. Obydwa domy są i ciekawe, i ładne ale to nie uchronił ich przed dewastacją.

========================================================================

Cały tekst oraz zdjęcia Bożena Giorewa, administrator zamieścił wg przekazanych materiałów.